VIII сыйныфта “Идегәй” дастаны өйрәнелә, ләкин IX сыйныфта, Алтын Урда чоры әдәбиятын үткәндә, бу әсәрне кабат искә төшерү һәм шул чор белән бәйләп өйрәнү бик тә зарур, минемчә. Бу сыйныфта укучыларның карашлары да формалашкан, тарихи чорны аңлау дәрәҗәләре дә тирәнрәк үскән була. Алдагы сыйныфта өйрәнгәннәрне исәпкә алып, IX сыйныфта мин семинар дәрес үткәрүне кулайрак күрәм. Тарихның бу чорын чагылдырган мәкаләләрдән, төрле журналлардан файдаланам, укучыларны Идегәй, Туктамыш хан һәм башка геройларның характеры, төрле бәрелешләр сурәтләнгән текстлар белән тәэмин итәм. Сораулар алдан ук бирелә, һәр укучы аларга мөстәкыйль әзерләнә, чөнки өстәмә материалларның кирәклесен сайлап алу мөмкинлеге бирелә (“Мирас”, “Татарстан” журналларында чыккан фәнни мәкаләләр һәм бу журналлар үзләре укучылар карамагында, ягъни кабинет китапханәсендә саклана). Бу язмамда семинар дәреснең планын тәкъдим итәм. Дәрес барышында кулланыла торган текстларның үзләрен кертеп тормадым, әйтеп кенә уздым, чөнки алар һәр укытучыда да бар.

( Читать дальше )

Тарихның кайсы гына чорын алып карама, татар халкы кебек авыр сынауларга дучар ителгән бер генә халык та юк. Бөек Ватан сугышы халкыбызны яңа фаҗигаләргә дучар итте: бәхетле булырга туган йөз меңләгән ир-егетләрне сакал-мыек чыкмас борын кара гүргә кертте, җиләктәй кызларыбызны мәңге тол калдырды. Ни генә булмасын, сугыш кырларында үзен аямыйча көрәшкән халкымның батыр уллары ватанпәрвәрлекнең бөек үрнәкләрен күрсәткән. Хәтта әсирлеккә төшкән ир-егетләребезнең, дошманның үз өнендә торып, әкият геройларына тиңләшерлек каһарманлык кылулары моңарчы тарихта күрелмәгән искитәрлек нәрсә булып тора. “Плетцензее төрмәсендә гильотина белән башлары киселгән биш мең политик тоткын арасында унбер татар егете булганлыгын тарих мәңге исендә тотачак… Иң авыр җәзага тартыр өчен җәлилчеләрне III рейх газраилләре ни дәрәҗәдә күралмаска тиеш булган соң?” – дигән сорауны куя Ә.Гаффар “Дастанчылар” мәкаләсендә. Шунда ук җавабын да бирә: “Фашизмга сатылмау кеше өчен иң кадерле нәрсә — җан белән түләнгән. Хәер, җәлилчеләргә иң кадерле нәрсә җан булмаган, ә халык пакьлеге, хәрби антка тугрылык, Ватанга бирелгәнлек, илдәге туганнарны ярату.”

( Читать дальше )

Кичә XIX йөзнең бөек әдипләре һәм мәгърифәтчеләре Г. Кандалый, Ш. Мәрҗани, М. Акмулла иҗатларына багышлап үткәрелә.

( Читать дальше )

Гөлләр чәчәк атсын өчен,
Бәхет-шатлык артсын өчен
Әни кирәк, әни кирәк.
Иң кадерле кеше җирдә
Әни, димәк.

Р. Миңнуллин

Әтисе Гаделне уятты да ишегалдына чыгып китте. Эшкә киткәнче йорт-кура тирәсендәге эшләрне бетереп йөрүедер инде. Кечкенә Гадел менә бер ел инде әтисе белән генә яши. Әнисе, ниндидер авырудан терелә алмыйча, газиз сабыен калдырып, бу дөньядан китеп барды. Элегрәк әнисе уяткан чакларда урынында иркәләнеп ятарга яраткан Гадел хәзер әтисе бер эндәшүгә үк сикереп тора. Ул кергәнче юынып, киенеп куясы бар, чөнки иртәнге ашны ашауга, берсе – эшенә, икенчесе мәктәбенә юл тотачак.

( Читать дальше )

“Акыллылар көч сынаша” темасына әдәби бәйге
(Бөек җиңүнең 65 еллыгына багышлана)

Гомерем минем моңлы бер җыр иде,
үлемем дә яңгырар җыр булып.
М. Җәлил

Фашист илбасарларын җиңүгә татар халкы искиткеч зур өлеш керткән. Исемнәре тарих битләренә алтын хәрефләр белән уелган каһарманнар арасында Муса Җәлил һәм аның көрәштәшләре аеруча әһәмиятле урын алып торалар. Аларның үлемсез батырлыклары, легендага әверелгән исемнәре һәм эшләре турында бик күп язылды, сөйләнде. Укучыларның бу батырлар турындагы белемнәрен тагын да тирәнәйтү һәм кызыксынуларын арттыруда әдәби- мәдәни кичәләрнең роле зур. Тәкъдим ителә торган кичә 7-9 нчы сыйныф укучылары белән үткәрелә.

( Читать дальше )

Татар мәктәбенең 7 нче сыйныфында (рус мәктәбенең 10 сыйныфында) Закир Рәмиевнең (Дәрдемәнд) тормышын һәм иҗатын өйрәнү каралган. Үз чорының башка шагыйрьләреннән тормышы белән дә, иҗаты белән дә аерылып торган бу шагыйрь белән таныштырганда, мин күбрәк аның шәхесенә, гражданлык позициясенә игътибар итәм. Болай эшләгәндә, аның иҗатына анализ ясау, шагыйрьнең ни әйтергә теләгәнен аңлау күпкә җиңелрәк. Дәресемне мин шуларны исәпкә алып үткәрдем. Бу – беренче дәрес, вакытның күбрәк өлеше шагыйрьнең биографиясенә багышланганга күрә, берничә шигыре генә өйрәнелде. Икенче дәрестә дәреслектәге шигырьләре анализлана, беренче дәрестән соң бу укучыларга җиңелрәк бирелә.

( Читать дальше )

5 нче класс

Чагыштыру – нинди дә булса әйбергә (образга, геройга һ.6.) бәя бирү өчен, башка әйбер (образ, герой һ.б.) белән чагыштыру.
Каршылык – әйбернең үз-үзенә карата каршылыкта торуы (кыска да, озын да; яхшы да, начар да).
Сыйфат – әйбернең озынлыгы, төсе, яхшылыгы, көчлелеге һ.б.
Сыйфат дәрәҗәсе – сыйфатның төрле куәтлектә булуы.
Кабатлау – бер эчтәлектәге әйберләрнең күплеге.

( Читать дальше )

Татар әдәбиятының үсеш тарихында тирән эз калдырган шәхесләрнең берсе Ф.Әмирхан үзенең күпкырлы иҗаты белән аерылып тора. Язучының үткен сатирик тел белән иҗат ителгән әдәби һәм сәяси-публицистик әсәрләрендә милләт язмышы өчен борчылып яшәү, аны югары мәдәниятле, прогрессив аңлы итеп күрергә теләү сизелеп тора.
Ф.Әмирхан, беренче чиратта, әдәбиятыбызның иң зыялы классик язучыларның берсе. Шул ук вакытта ул гаҗәеп оста журналист та, татар әдәби тәнкыйтенә нигез салучы да. Әдип — яшьләр газетасы “Әльислах”ны оештыручы һәм “Кояш” газетасының җаваплы секретаре буларак, үзен таныткан шәхес. Моннан тыш Г.Камал, С.Рәмиев белән берлектә татар театрын оештыру эшендә янып йөрүче Ф.Әмирхан — үзенең “Яшьләр”, “Тигезсезләр” исемле пьесалары, төрле спектакльләргә язган рецензияләре белән театр сәнгатен үстерүгә зур өлеш керткән киң белемле, эрудицияле шәхес.

( Читать дальше )

Тема. Ә. Еники хикәяләрендә кешеләрнең күңел дөньясын сурәтләү үзенчәлекләре

Автор: Казан шәһәре 96 нчы гимназиянең югары квалификацион категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы Тарханова Г. И.

( Читать дальше )

Тормышның тискәре яклары тудырган хисләрдән арыну өчен, мин, гадәттә, кулыма китап алам яисә театрга барып, берәр спектакль карап кайтам. Менә кайда чистарына минем күңелем. Шунда алган уңай тәэсирләр дулкынында атналар буе канатланып йөрим, йөрәгемә ял алам.

( Читать дальше )