Тарихын белмәгән халык
Белгәннәрнең колы була.
Г. Афзал
Тарих ул – хәтер. Хәтер югалса, яшәешнең бөтен мәгънәсе югала. Үз халкыңның тарихын өйрәнмичә, аның үткәнен белмичә, хәзерге тормышны аңлап, яңаны төзеп булмый. Тарихын белмәгән яки аны бөтенләй оныткан халык юкка чыгачак. Безнең тарихыбызны күпме генә оныттырырга, юк итәргә тырышмасыннар, татар халкы барыбер үзен саклап кала алган. Үз тарихын бөртекләп җыйган ул, чөнки борынгы тарихи кулъязмаларыбыз басып алучылар тарафыннан юк ителгән, исән калганнары дөнья буйлап таралган. Англия, Стамбул, Каһирә, Лейпциг китапханәләреннән табарга була әдәбиятыбызны, тарихыбызны чагылдырган материалларны. Әмма татар баласы аларны өйрәнүдән мәхрүм ителгән, чөнки дәреслекләрдә рус тарихы гына урын алган. Анда исә татар халкы турында күп нәрсәләр ялганга төрелеп, уйдырма хәлендә бирелгән. Татар тарихы укытыла торган дәреслекләр дә камил түгел. Аларда фәннилек саклана, әмма ул катлаулы, аңлаешсыз итеп язылган. Матур рәсемнәр белән бизәлеп, һәр баланың күңеленә үтеп керерлек мавыктыргыч телдә язылса, күпкә яхшырак булыр иде. Ә бит татар халкы — күпләргә үрнәк булып торырлык бөек тарихлы, мәдәниятле халык. Бүгенгесе көндә һәр татар баласының үз телен югалтмавын, милли үзаңының үсүен теләсәк, иң элек аңа борынгы бабаларының кем булуын аңлатырга, тарихын тиешенчә өйрәтергә кирәк дип саныйм. Шул чагында гына ул башын югары күтәреп, кимсенмичә, аягында нык басып торыр, горур булыр. Моңа иманым камил.

( Читать дальше )

В. Имамовның “Казан дастаны” исемле тарихи романы дөнья күргәнгә дә өч ел үтеп киткән икән. Болгар чоры әдәбиятын өйрәнгәндә, бигрәк тә шул чорга бәяләмә биргәндә, һич арттырып әйтүем түгел, бу китап алыштыргысызга әйләнә. Ул татар әдәбиятында йөзек кашы саналырлык әсәрләр белән бер рәткә куелырга хаклы. Моңарчы беркем дә кагылып карамаган тарихи чорны сурәтләргә алынып, энциклопедик характердагы әсәр иҗат иткән Вахит Имамов киң карашлы, кыю фикерле язучы булуын тагын бер кат раслады.

( Читать дальше )

Бүгенге җәмгыятьтә укытучы алдында гаять зур бурычлар тора. Конкуренциягә сәләтле, заман таләпләреннән чыгып эш итә белә торган, рухи һәм физик яктан камил шәхес тәрбияләү – иң төп максатыбыз. Ә зыялылык, ватанпәрвәрлек кебек сыйфатлар үзеңнең туган ягыңны, аның тарихын, кешеләрен, гореф-гадәтләрен яхшы белгәндә генә формалаша ала. Димәк, белем һәм тәрбия бирү процессында милли-төбәк компонентларыннан файдалану – ул әле заман таләбе дә. Түбәндәге дидиактик материаллар татар теле дәресләрендә яңа теманы үткәндә, шулай ук кабатлау этабында файдалану өчен төзелде. Текстлар, өзекләр Мөслим җирлегендә туып үскән һәм бүгенге көндә дә арабызда яшәп иҗат итүче язучы һәм шагыйрьләрнең әсәрләреннән алынды. Аларның һәрберсеннән туган төбәгебезне чиксез ярату хисе бөркелә, аның гаме белән яшәү сизелә. Сүз сәнгатенең тәэсир көче, һичшиксез, балаларга да йогынты ясый, аларны игътибарлы һәм ихтирамлы булырга өйрәтә. Мондый дидиактик материалларны мин татар теле кабинетында аерым текстлар рәвешендә туплап барам. Алар, төрле биремнәр белән берничә сыйныфта кулланыла ала. Биремнәрне дифференцияләштерергә һәм индивидуальләштерергә дә мөмкинлек кала, күләмлерәк текстларны өй эше итеп бирергә, төркемнәрдә өйрәнү өчен тәкъдим итәргә була. Төрле биремнәр нигезендә текстлар сайлау кебек эзләнү эшенә көчлерәк укучыларны җәлеп итү дә үзен аклады: балалар мондый төрдәге өй эшләрен бик теләп башкаралар, кызыклы тел күренешләрен ачыклап, кечкенә генә ачышлар да ясыйлар. Көчле укучылар белән өстәмә шөгыльләнү өчен дә бик яхшы җирлек туа. Әлбәттә, әлеге җыентык кысаларында материалларны тулы күләмдә бирү мөмкин түгел, шуңа күрә алар үрнәк рәвешендә генә тәкъдим ителә.

( Читать дальше )

№ 1
1. “С.Хәким – үзе бер тау, шигъриятнең зур тавы”.
2. Каюм Насыйри – үз халкының һәм үз чорының улы.
3. А.Гыйләҗев иҗаты буенча инша. (Теманы укучы үзе сайлый.)
4. Гаилә — тормышның нигезе. (Г.Кутуйның “Тапшырылмаган хатлар” повесте буенча.)
5. Татар әдәбиятында укытучы образы.
6. Г.Әпсәләмов әсәрләрендә батырлык темасы.
7. Алтын Урда чорында татар әдәбиятының яңарышы.

( Читать дальше )

Тема: Серләреңне ач, Казан, мең яшәгән башкалам.
Максат: Укучыларның туган як, Казан каласы тарихы белән кызыксынуын үстерү, алар күңелендә башкалабызны ихтирам итү, сөекле халкың белән горурлану хисләре тәрбияләү, патриотик һәм гражданлык тәрбиясе бирү.

( Читать дальше )

Наряду с литературной формой имени действия на -у/-ү, активно употребляется отглагольное имя на -ыш/-еш: Китап әйтешенчә ‘Как сказано в книге’. Имя действия на -ыш/-еш встречается во всех трех диалектах татарского языка, но особенно активно оно в говорах среднего диалекта, например, в нукратском, параньгинском, заказанском, нурлато-кайбицком. В мишарском диалекте оно выступает а таких говорах, которые формировались в контакте со средним диалектом, например, в чистопольском. Форма имени действия на -ыш/-еш сохранилась и в других тюркских языках: в ногайском, балкарском, турецком. Имя действия на -ыш употреблено в поэме «Төхфәи Мәрдан» поэта XVI века Мухамадьяра.

( Читать дальше )

1945-1953 елларда укыган Хәкимова Сания истәлекләре
Хәкимова Сания Хәкимовна 1945-53 елларда Түнтәр җидееллык мәктәбендә белем ала. 1-4 классларында аны Түнтәрнең Исхакова Фаһирә исемле кыз укыткан, мәктәп директоры Мөхәммәтшина Сәйдә апа, 5 класста җитәкчеләре Мөхәммәдиева Рәшидә апа, 7 класста Зәкиев Фаил абыйлар була.
1-2 классларда укыган вакытта өскә кияргә пальтосы булмаса да, укырга барасы килгән. Әнисе эшкә киткәндә, өстән ишекне терәтеп я бикләп китә торган булган.

( Читать дальше )

1953-1954 елларда укыткан Алкин Разит истәлекләре
Мин дә унынчы классны бетергәч, Түнтәр җидееллык мәктәбендә педагогик эшчәнлегемне башлап җибәрдем. Бернинди педагогик белем булмаганлыктан, миңа дәреснең максатын куярга, план-конспект төзергә Мөхәммәдъярова Рашидә апа нык ярдәм итте.

( Читать дальше )

Татарстан – полиязыковая и поликультурная республика. В Республике Татарстан в 1992 году был принят «Закон о языках народов Республики Татарстан», где государственными признаны два языка: татарский и русский. В условиях демократических преобразований общества и суверенизации Республики Татарстан одним из решающих условий для успешного развития национального возрождения и сохранения народов с самобытной культурой является сохранение, функционирование и развитие их родных языков.

( Читать дальше )

“Ил”дә ниләр бар икән?
(Р.Зәйдулланың “Ил” китабы буенча).
11нче класста татар әдәбиятыннан сөйләм телен үстерү яки класстан тыш уку сәгатьләре хисабына, бүгенге көн әдәбиятының кайбер вәкилләре белән якыннанрак таныштырып китү максатыннан, аерым дәресләр яки дәрес –конференцияләр дә үткәрәм. Шундыйларның берсе- танылган шагыйрь һәм прозаик Ркаил Зәйдулланың “Ил” китабы белән таныштыру, “Сөембикә” хикәясен өйрәнүгә багышланган бер дәрес – конференциянең язмасын тәкъдим итәм.

( Читать дальше )