Туган Тулбаеңның
Урамнары буйлап,
Бер үтәргә иде бергәләп;
Күрешеп булмый,
Чарасызлык хисе
Күңелләрне талкый
телгәләп.
Күрешепләр булмый
Бик тә теләсәк тә…
Сәяф Шәйхи

Әйе, татар әдәбиятының күренекле вәкилләреннән берсе, шагыйрь, прозаик, тәрҗемәче Шәйхи Маннурга – үзеннән соң якты эз калдырган якташыбызга багышланган бу шигырь юлларында сагыну, офтану хисләре ярылып ята. Сагынмаслыкмыни, очрашырга теләмәслекмени? Бу теләк-ихтыяҗ бигрәк тә олуг шагыйребезнең якынлашып килгән юбилее алдыннан арта, көчәя.

( Читать дальше )

Халкыбызның бай, катлаулы мәдәни тарихында әдип һәм фикер иясе Габдрәхим Утыз Имәни әл-Болгари аерым бер урын биләп тора. Ул күпкырлы һәм нәтиҗәле эшчәнлеге, бай иҗат мирасы белән зур хөрмәткә һәм ихтирамга лаек шәхес. Аны халкыбыз тарихында — бөек шәхес, шигърияттә — яңа сүз әйтүче каләм иясе, иҗтимагый фикер тарихында яңа карашларга күпер салучы дип таныйлар.
Утыз Имәнинең исеме, эшчәнлеге, китаплары үзе исән вакытта да, аннан соң да укучыларга һәм галимнәргә яхшы таныш. Октябрь революциясенә кадәр үк әдип хакында К. Насыйри, Ш. Мәрҗәни, Р. Фәхреддин кебек мәшһүр кешеләр мөһим мәгълүмалар биреп калдырганнар.

( Читать дальше )

Китап-белем чишмәсе, диләр. Укырга яраткан һәм укыганыннан акыл ала белгән кешене китап акны карадан аера белергә, тормышта югалып калмаска, хаталар ясамаска өйрәтә.Бу бигрәк тә безгә, яшь буынга кирәк.
Бүгенге җәмгыятьтә чишеләсе проблемалар бик күп. Алар арасында иң актуальләреннән берсе-милләтләрнең үзләренә караганда күпсанлыраклары арасында эреп югалудан саклану проблемасы. Китап аша кешеләргә проблемаларны чишү юлларын күрсәтү- иң үтемле алымнарының берсе. Бу проблемалар балалар өчен язылган әсәрләрдә ничек яктыртыла соң? Мин шуны ачыклау максатыннан бүгенге көндә балалар өчен язучы әдипләрнең әсәрләренә мөрәҗәгать итәргә булдым.

( Читать дальше )

Телдән телгә йөргән хатирәләр
Халык күңелендә саклана.
Милләтеңә ихлас хезмәт итү −
Гасырларны үтеп хаклана.
Э. Шәрифуллина.

Милләт язмышы-әдәбиятта күптән чагылыш тапкан тема. Татар әдәбиятында милли проблемалар белән сугарылган әсәрләр күп. Милләт мәнфәгатләрен кайгырткан, аның үткәнен, бүгенгесен бөтен барлыгы белән чагылдырган әдипләрнең иҗаты да онытылмый. Үз иҗаты белән халыкка хезмәт иткән Ф. Шәех шигырьләренә тукталасым килә. Бу шәхеснең татар милләте өчен куйган хезмәтләрен санап бетерерлек түгел.

( Читать дальше )

Телдәге төшенчәләр бер сүз белән генә түгел, ә үзгәртүләргә бирелми торган сүзтезмәләр белән дә белдереләләр: авыз еру – көлү. Телдәге мондый сүзтезмәләрне фразеологизмнар (грек. phrasis – тәгъбир, сөйләм әйләнмәсе, logos — өйрәнү) дип атыйлар. Мондый сүзтезмәләрне өйрәнә торган тармакны фразеология дип йөртәләр.Тел берәмлекләре буларак, фразеологизмнар түбәндәге билгеләргә ия:

( Читать дальше )

XX йөз башы ил тарихында тирән тетрәнүләр, ачы югалтулар, милли үзаңның көчәюе белән сыйфатлана. Бу чорда сизелерлек урынны милләт горурлыгы булган әдәбият ала. Әдәби әсәрләрнең үзәгендә шәхес язмышы, халык һәм милләт язмышы тора. XX йөз башы әдәбиятында кешенең яшәү фәлсәфәсен проблема итеп күтәрүче язучы һәм шагыйрьләр байтак: Г. Тукай, Г. Исхакый, Ш. Камал, Ф. Әмирхан, М. Гафури, Н. Думави, С. Рәмиев һәм башка әдипләр. Шушы талантлы язучыларыбыз арасыннан мин шигырьләре белән үземнең рухыма якын торган Г.Тукай һәм М.Гафурины атар идем. Әдәбиятыбызның чишмә башы булган Тукай иҗаты тулысы белән милләт язмышына багышланган дисәк тә, хата булмас. Чөнки ул − халык улы, аны халык үстергән.

( Читать дальше )

Тел кешеләрнең иң мөһим аралашу чарасы. Укырга-язарга өйрәнү, белем һәм тәрбия алу, дөньяны танып- белү- барысы да тел ярдәмендә генә тормышка ашырыла.
1993нче елда кабул ителгән «Татарстан Республикасы халыклары телләре турында»гы законнан күренгәнчә, Татарстанда ике дәүләт теле-рус һәм татар телләре яшәп килә. Димәк, бүгенге көндә һәр милләт вәкиле, кем генә булуына карамастан, бу ике телне белергә тиеш.

( Читать дальше )

Кодаш авылы топонимикасы һәм аның ҖИРЛЕ сөйләШ үзенчәлекләре
Ахунова Г.,
Әгерҗе шәһәре 1 нче гимназиясенең
Фәнни җитәкче: Закирова Г.Р Баланы туган җире назлый.
1. Әнием сүзләре: «Туган җиреңә мәрхәмәтле бул, ата-баба нигезен онытма!»


( Читать дальше )

Аңлатма язуы
«Тел дигән дәрья бар, төбендә энҗе-мәрҗән бар, белгәннәр чумып алыр, белмәгәннәр коры калыр», — диелә халык мәкалендә. Туган телебездә язылган әдәби әсәрләрне яратып уку аны аңлауга нигезләнә. Укытучының максаты исә укучыны әдәби әсәрләргә анализ ясарга өйрәтү. Әсәргә анализ нәтиҗәсендә укучы уйларга өйрәнә, әсәрнең эчтәлеген таба, әдипнең тасвирлау осталыгына бәя бирә, язучы иҗатына бәя бирү өчен җирлек әзерли, язучы иҗатын өйрәнү, үз чиратында, әдәбият тарихын өйрәнүгә ярдәм итә.
«Тел дигән дәрья бар...» дигән сайлап алу курсы программасы гуманитар профильгә юнәлеш тоткан белем бирү мәктәпләре өчен тәкъдим ителә.


( Читать дальше )

Без бүген татар телебезнең дөньядагы иң кулай 14 тел арасында икәнлеген яхшы беләбез. Бу заманында безнең телебезнең дәһшәтле һәм дәртле тел булуы турында сөйли. Ил белән ил, җир белән җир кайчандыр шушы телдә сөйләшкән.Әгәр дә билгеле сәясәтче Афанасий Никитин татар телен белмәгән булса, Һиндстанга барып җитә алмаган булыр иде,җиткән булса, кайта алмаган булыр иде. Менә шушы дәрәҗәдә булган безнең телебез.
Татарстан Республикасында ике дәүләт теле – татар һәм рус телләренең киләчәктә чын мәгънәсендә тигез хокуклы булып яшәеше өчен, беренче чиратта, татар телен татарларга гына түгел, башка милләт вәкилләренә дә өйрәтү зарури.

( Читать дальше )